Điển tích Truyện Kiều: Đầm đầm châu sa - làm ma không chồng

Điển tích Truyện Kiều:
ÐẦM ÐẦM CHÂU SA - LÀM MA KHÔNG CHỒNG

1- ĐẦM ĐẦM CHÂU SA
Ba chị em Thúy Kiều, Thúy Vân và Vương Quan đi du xuân nhân tiết Thanh minh, khi trở về giữa đường gặp một nấm mồ không nhang khói, không ai đắp điếm. Kiều cảm động, lấy làm lạ hỏi. Vương Quan cho biết: - Có một ca nhi tên Ðạm Tiên đã từng "nổi danh tài sắc một thì", đến khi chết vì không có chồng, phải nhờ người khách phương xa nghe tiếng tìm chơi, lỡ cơ nên xuất tiền sắm sanh lễ vật chôn cất. Nay là mồ vô chủ, không ai viếng thăm. Nghe kể, Kiều xót xa thương cảm người bạc mệnh:
- Lòng đâu sẵn nỗi thương tâm,
Thoắt nghe Kiều đã đầm đầm châu sa.
Ðau đớn thay phận đàn bà,
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung...
(Câu 81 - 84)

- Sống làm vợ khắp người ta,
Khéo thay thác xuống làm ma không chồng.
- (Câu 87 - 88) –
- Châu sa là hột ngọc (châu) rơi xuống (sa), nghĩa bóng chỉ nước mắt rơi.

Trong "Truyện Kiều" còn có những câu:
Lại cùng ủ dột nét hoa,
Sầu tuôn dứt nối châu sa vắn dài.
Ngại ngùng một bước một xa,
Một lời trân trọng châu sa mấy hàng.

Trong "Thần thoại ký" của Trung Hoa có chép: đời Thượng cổ có loài giao long hóa người gọi là giao nhân. Ðầu và mình giao nhân giống như người, nhưng đít giống đuôi cá. Giống này cũng có đực, cái từ dưới nước lên ở thế gian, buôn bán giao thiệp lẫn lộn với người thường. Giao nhân rất xinh đẹp và thông minh, lại giàu tình cảm luyến ái nên được người ở mặt đất thương mến. Giao nhân ở trên đất thời gian chỉ được một năm là phải về thủy cung chầu Long vương theo luật định. Khi trở về, vì quyến luyến cõi trần thế, nhứt là tình đối xử giữa người với giao nhân nên lúc từ giã, giao nhân khóc lóc thảm thiết. Những giọt nước mắt rơi xuống lại hóa thành hột ngọc (châu). Truyện thần thoại chép như vậy. Có điều cụ thể, giọt nước mắt hình giống hột châu nên mới gọi giọt châu hay giọt ngọc. Từ Hán Việt gọi là "lệ châu". Có câu:
Nàng càng giọt ngọc như chan,
Nỗi lòng luống những bàng hoàng niềm tây. ....................
Sợ quen dám hở ra lời,
Khôn ngăn giọt ngọc sụt sùi nhỏ sa. –

2- Ma không chồng:
Sống làm vợ khắp người ta,
Khéo thay chết xuống làm ma không chồng.
Hai câu này thoát dịch rất tài do hai câu thơ cổ:
Sinh vi vạn nhân thể,
Tử vi vô phu quỷ.
Nghĩa là: Sống làm vợ muôn người, Khéo thay ma không chồng. "Khéo thay" có bản chép là "Hại thay".
Bản dịch của Ðào Duy Anh và của Tản Ðà Nguyễn Khắc Hiếu chép là "Khéo thay" dựa theo bản Liễu Văn Đường (chữ Nôm khắc năm 1871) và bản của Kiều Oánh chú thích là tình cờ như có bàn tay khéo léo xếp đặt, nói mỉa và cho rằng nhiều bản Nôm khác cho là "hại" là lầm chữ... Bản của Vân Hạc - Lê Văn Hoè chép "hại thay", chú thích là: "Thương hại thay cũng như ta nói "tội nghiệp thay". Sống thì làm vợ mọi người nhưng đến khi chết - thực thảm thay, thương hại thay - làm ma không chồng. Sống thì làm vợ mọi người nhưng đến khi chết - ôi, khéo thay (do bàn tay nào xếp đặt) để phải - làm ma không chồng. Hai từ "khéo thay", "hại thay" đều diễn tả tình cảm. Tất cả đều có ý nghĩa sâu sắc. "Hại thay" chỉ tỏ tình cảm thương xót, thương hại. "Khéo thay" chỉ tỏ tình cảm thương sót nhưng hàm súc một ý nghĩa mỉa mai, trách móc số kiếp của một con người hồng nhan bạc mệnh, bị đời ruồng rẫy, phũ phàng... Tác giả "Truyện Kiều" còn dùng nhiều từ "khéo"..... Chữ tài chữ mạng khéo là ghét nhau. .................... Khéo vô duyên bấy là mình với ta. ... để tỏ tình thương xót, mỉa mai cay đắng ấy.
-----

Trưa nay buồn buồn, khó ngủ, chợt nhớ đến mấy vần thơ ngũ ngôn khá hay mà ngày xưa thỉnh thỏang tôi lại trêu chọc mấy cô bạn gái nhưng chả nhớ tác giả những vần thơ ấy là ai cùng tựa đề là gì. Bài thơ chỉ có thế hay còn nữa, vậy xin chép ra đây để diễn đàn cùng bàn luận và làm phong phú thêm chuyên đề thơ ngũ ngôn nhé

Ngây thơ em hỏi anh

Sao mặt hồ gợn sóng

Anh trả lời lơ lửng

Vì gió cứ hôn hồ

Em lắc đầu ứ ừ

Không, không đâu, chẳng lẽ

Em và anh cũng thế

Nào có thấy sóng đâu

Anh hôn nhẹ mái đầu

Hôn đôi môi nồng thắm

Em ơi em có thấy

Sóng đang dậy trong tim

Em bảo anh đi đi

Sao anh không đứng lại

Em bảo anh đừng đợi

Sao anh vội về ngay

Lời nói thoảng gió bay

Đôi mắt huyền đẫm lệ

Sao mà anh ngốc thế

Không nhìn vào mắt em

Hai bài thơ bác viết thế hệ 5X, 6X hầu hết đều biết và rất nhiều người thuộc. Thuở ấy sinh viên hay có cuốn sổ tay chép thơ, trong đó có hai bài thơ trên
Tôi cũng như bác không nhớ bài thứ nhất của ai, nhưng tựa nó là "Ngây thơ", còn bài thứ hai là bài thơ Nga Да, я сказала: "Уходи" (Em bảo anh đi đi), có bản dịch là "Ngốc". nguyên văn tiếng Nga của nó là:

Да, я сказала: "Уходи"...

Да, я сказала: "Уходи", -
Но почему ты не остался?
Сказала я: "Прощай, не жди", -
Но как же ты со мной расстался?
Моим словам наперекор
Глаза мне застилали слезы.
Зачем доверился словам?
Зачем глазам не доверялся?
----------------------------
Bản dịch của Xuân Diệu là:
Em bảo: anh đi đi!
Em bảo: anh đi đi!
Sao anh không ở lại?
Em bảo anh: Đừng đợi!
Sao anh vội về ngay?
lời nói thoảng gió bay.
đôi mắt huyền đẫm lệ.
Mà sao anh ngốc thế,
Không nhìn vào mắt em?!

Mấy lời trao đổi cùng bác, thân mến.

tranducvuong đã viết:

Hai bài thơ bác viết thế hệ 5X, 6X hầu hết đều biết và rất nhiều người thuộc. Thuở ấy sinh viên hay có cuốn sổ tay chép thơ, trong đó có hai bài thơ trên
Tôi cũng như bác không nhớ bài thứ nhất của ai, nhưng tựa nó là "Ngây thơ", còn bài thứ hai là bài thơ Nga Да, я сказала: "Уходи" (Em bảo anh đi đi), có bản dịch là "Ngốc". nguyên văn tiếng Nga của nó là:

Да, я сказала: "Уходи"...

Да, я сказала: "Уходи", -
Но почему ты не остался?
Сказала я: "Прощай, не жди", -
Но как же ты со мной расстался?
Моим словам наперекор
Глаза мне застилали слезы.
Зачем доверился словам?
Зачем глазам не доверялся?
----------------------------
Bản dịch của Xuân Diệu là:
Em bảo: anh đi đi!
Em bảo: anh đi đi!
Sao anh không ở lại?
Em bảo anh: Đừng đợi!
Sao anh vội về ngay?
lời nói thoảng gió bay.
đôi mắt huyền đẫm lệ.
Mà sao anh ngốc thế,
Không nhìn vào mắt em?!

Mấy lời trao đổi cùng bác, thân mến.

-----
Cám ơn bác tranducvuong đã cho chúng ta biết thông tin chính xác về bài thứ hai.
Còn bài thứ nhất theo tôi được biết đó là bàì HÔN của Hen-rich Hai-nơ, nhà thơ Đức - bài thơ được ai đó dịch ra tiếng Việt, tôi đọc khá lâu rồi.