Điển tích truyện Kiều - Sông Tương một dải nông sờ

SÔNG TƯƠNG MỘT DẢI NÔNG SỜ

Trong buổi sơ ngộ tại vườn hoa, Kim Trọng và Thuý Kiều trao tặng kỷ vật cho nhau: khăn hồng cành thoa, quạt quì... nhưng những lời tâm sự trao đổi chưa dứt, thì bỗng có tiếng động khiến cả hai phải quay trở về, lòng càng ôm ấp nỗi niềm mong nhớ:

"Từ khi đá biết tuổi vàng
Tình càng thấm thía dạ càng ngẩn ngơ
Sông Tương một dải nông sờ
Bên trông đầu nọ bên chờ cuối kia"
(Câu 363 đến 366)

Nhà Hậu Châu đời Ngũ Quý (907- 955), ở tỉnh Hồ Nam vùng sông Tiêu Tương có GIA ĐÌNH HỌ LƯƠNG SINH MỘT CÔ GÁI TÊN Ý NƯƠNG. NÀNG CÓ SẮC ĐẸP LẠI HAY CHỮ. Ở trọ nhà có chàng Lý Sinh, một hàn sĩ vẻ người thanh tú. Nhân một đêm Trung THU, Ý NƯƠNG THƯỞNG TRĂNG BỖNG GẶP LÝ Sinh. Trai tài gái sắc gặp nhau, trao đổi tâm tình. Từ đó cả hai thường tìm cách lui tới, quyến luyến không muốn xa nhau.

CỤ LƯƠNG BIẾT ĐƯỢC ĐUỔI LÝ SINH ĐI. Ý Nương lấy làm đau khổ sinh bệnh tương tư, mới làm bài khúc "Trường tương tư" mong gởi nguồn tâm sự cho người yêu biết. Lời cực kỳ ai oán não nuột:

"Nhân đạo Tương giang thâm
Vị để tương tư bán
Giang thâm chung hữu để
Tương tư vô biên ngạn
Quân tại Tương giang đầu
Thiếp tại Tương giang vĩ
Tương tư bất tương kiến
Ðồng ẩm Tương giang thuỷ
Mộng hồn phi bát đáo
Sở khiếm duy nhứt tử
Nhập ngã tương tư môn
Tri ngã tương tư khổ!"

Tạm dịch:

"Nguời bảo sông Tương sâu
Nhưng chưa bằng nguồn tương tư
Sông sâu còn có đáy
Tương tư không bến bờ
Chàng ở đầu sông Tương
Thiếp ở cuối sông Tương
Tương tư không gặp mặt
Cùng uống nước sông Tương
Hồn mơ bay chẳng đến
Chỉ thiếu một điều chết
Ta vào cửa tương tư
Mới biết tương tư đau khổ!"

Lý Sinh tiếp được thơ, đọc xong cảm xót vô cùng, đầm đìa nước mắt. Chàng chạy nhờ mai mối đến năn nỉ cụ Lương, kể lể mối tình đầu, xin hỏi nàng làm vợ. Cụ Lương trước còn dùng dằng, sau được đọc khúc "Trường tương tư" của con, lấy làm cảm động nên bằng lòng cho Sinh CÙNG NÀNG Ý NƯƠNG KẾT DUYÊN

Bài khúc "Trường tương tư" gồm 12 câu, mỗi câu 5 chữ toàn giọng lâm ly ai oán não nùng. Nhưng tác giả "Truyện Kiều" chuyển hoá chỉ bằng 2 câu lục bát điêu luyện:

"Sông Tương một dải nông sờ
Bên trong đầu nọ bên chờ cuối kia"

Thực là tuyệt diệu!.
(Trích điển tích Truyện Kiều - NXB Đồng Tháp
----

Tôi đọc Truyện Kiều từ hồi còn nhỏ, có câu thuộc lòng nhưng thực không hiểu lắm, có khi hiểu sai.
Tôi đọc cuốn Kiều xuất bản trước năm 1983 của Nhà xuất bản văn hóa. Cuốn này có Nguyễn Lượng, Vũ Trinh, Kiều Oánh Mậu, ... phê và chú giải thấy câu trong kiều viết là:
Sông Tương một dải nông sờ
Bên trông đầu nọ bên chờ cuối kia.
Ở đó cũng chú thích với điển tích như nói trên.
Sau này tôi còn đọc truyện Kiều nữa, có nguyên một bản Kiều viết bằng chữ nôm - bản cổ nhất học giả Nguyễn Quảng Tuân tìm được - ở đó viết rằng "sông tương một dải nung sừ...". Chữ NÔNG SỜ được thay bằng chữ NUNG SỜ. Học giả đó giải thích "nung sừ" là tiếng Việt cổ, nghĩa nung sừ là mênh mông, xa xôi.
Sau này có vị An Chi (Kiến thức ngày nay) cũng nói vậy. nhiều người cũng nói vậy.
Nghe ra cũng có lý lắm chứ.
Vị học giả kia phủ nhận, đả phá chữ NÔNG SỜ. Sông Tương chỉ một dải mà nông đến sờ sờ như xắn quần lội sang được thì đâu có gì khó khăn vậy thì còn gì là cách trở. nếu là sông tương mênh mông mịt mù sâu thẳm thì mới là cách trở chứ - vậy chữ NUNG SỪ đúng hơn.
Nhưng khổ cho tôi, tôi đã quen đọc chữ NÔNG SỜ rồi thành ra nói NUNG SỪ sao mà ngượng nghịu quá.
Nay đọc lại điển tích thấy chữ NÔNG SỜ vẫn ghi rành rành.
Kiến thức ít ỏi làm tôi cứ băn khoăn hoài...
"Bất tri tam bách dư niên hậu
Thiên hạ hà nhân khốc Tố Như".
Chữ nghĩa trong Truyện Kiều còn phải bàn dài dài mà nhiều người còn chưa phân giải. Điều này cứ phải hỏi cụ Nguyển Du...
Biết đâu đêm nay tôi nằm mơ gặp cụ, được nghe chỉ bảo thì sao...

Thân gửi bác Phan Quoc Su (Phan Sĩ Phú)

Truyện Kiều của Nguyễn Du viết vốn tích nguyên bản từ "Kim Vân Kiều truện" đã quá lâu, qua bao năm tháng nên đôi chỗ "Tam sao thất bản" cũng là đương nhiên, không có gì khó hiểu cả. Ngay anh em ta mới làm thơ nhưng đánh máy hay chép lại thiếu nét hay thêm chữ cái mà không soát lại (thường là ngại) nên cũng đã bị sai lệch đi rồi. Chưa kể còn phụ thuộc vào cách lý giải, hiểu biết của từng người. Ví như câu chúng ta vẫn thường học khi nói về hai chị em Thúy Kiều thúy Vân ở gia đình

Phòng trong kín cổng cao tường

Màn che ong bướm đi về mặc ai

Nhưng đã có nhà bình luận nói rằng "kín cống" chứ không phải "kín cổng" bởi ngày xưa đôi trai gái trao đổi thư từ với nhau hay viết thư thả lá trôi theo rãnh thoát nước để nhận tin... chứ suốt ngày kín cổng thì ai vào. Nhà bình luận đó còn bàn về bài ca dao

Trâu ơi ta bảo Trâu này

Trâu ra ngoài ruộng Trâu cày với ta

Cấy cày vốn nghiệp nông gia

Ta đây Trâu đấy ai mà quản công

Khi nào cây lúa trổ bông

..... Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng Trâu ăn

Nhà bình luận nói đó không phải là ngôn ngữ của người nông dân vì với nhà nông thì "con Trâu là đầu cơ nghiệp" chẳng bao giờ người nông dân lại đối xử tệ bạc với con Trâu gần như là bóc lột sức lao động của nó vậy đâu. Những điều như thế còn phải bàn luận dài dài, phải có nhiều người hiểu biết tranh luận, chứng minh bằng hình thức phản biện thì mới ra ý hay được (mà chưa chắc đã phải trúng ý của nhà thơ viết ra nó đâu nhé).

Giống như bác viết ở trên

"Bất tri tam bách dư niên hậu

Thiên hạ hà nhân "khốc" Tố Như"

Nhưng tôi nhớ, chính xác theo âm Hán Việt phải là

"Bất tri tam bách dư niên hậu

Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như"

(Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa
Người đời ai khóc Tố Như chăng)

Có vậy mới có những nhà phê bình văn học nổi tiếng như Đặng Thai Mai, Hoài Thanh...

Thân chào bác